فرارمغزها از ایران از شایعه تا واقعیت

موضوع مهاجرت از کشورهای توسعه نیافته به کشورهای مترقی و توسعه یافته با رویکردهای متفاوتی از سوی تحلیلگران سیاسی و اجتماعی و اقتصادی و حتی نظامی رو به رو شده است. پدیده فرار مغزها در دهه ۱۹۶۰ در قالب مهاجرت و اقامت نخبگان و متخصصان فنی از کشورهای در حال توسعه به مقصد آمریکا، کانادا و اروپای غربی آغاز شد. تشدید این روند که خود تابع ضعف روابط اجتماعی، کمبود تدارکات اقتصادی، تشکیلات سیاسی، نقصان آموزش، تعهدات فرهنگی در کشورهای جهان سوم از یک سو و قوت روابط اجتماعی و تدارکات اقتصادی، کارآمدی تشکیلات سیاسی و جلب تحول فرهنگی در کشورهای مهاجرپذیر از طرف دیگر محسوب می‌شود.

اما آنچه این روزها در رسانه‌های معاند علیه کشور تبلیغ می‌شود این است که ایران به عنوان یکی از پرطرفدارترین کشورها برای مهاجرت و فرار مغزها محسوب شده و ایران در راس هرم فرار مغزها به کشورهای پیشرفته قرار دارد اما آیا این سخن واقعیت دارد؟
در این راستا مطالعاتی به همت موسسه مطالعات و مدیریت جامع و تخصصی جمعیت کشور، پژوهشکده سیاستگذاری علم، فناوری و صنعت دانشگاه صنعتی شریف با همکاری مرکز مطالعات اجتماعی دانشگاه مانهایم آلمان و با نظرسنجی آنلاین از ۴۲۵ ایرانی تحصیلکرده مهاجر اجرایی شد.
شبهاتی که این روزها در حال انتشار است از این قرار است:

1ـ ایرانیان بیشترین متقاضی برای مهاجرت به استرالیا
اولا تعداد کل متقاضیان برای مهاجرت به استرالیا در هیچ یک از پایگاه داده‌های این کشور ثبت نمی‌شود.
ثانیا تنها تعداد متقاضیان ویزای بشردوستانه به این کشور ثبت می‌شود و ایرانیان نیز در زمره سه کشور اول متقاضی این کشور محسوب نمی‌شوند.
ثالثا از نظر تعداد خالص مهاجران ایرانی وارده شده به استرالیا بین سال‌های ۲۰۰۵ تا ۲۰۱۷، در هیچ سالی ایرانیان در بین ۱۰ کشور اول وارد شده به استرالیا قرار ندارند.
شاید گفته شود که مهاجرت گاهی به وسیله سفرهای غیرقانونی و از طریق قاچاق باشد؟
ـ بر اساس آمار پایگاه داده اطلاعات مرزی استرالیا کشته‌شدگان مرزی ایرانی در استرالیا در سال ۲۰۱۷ و ۲۰۱۸ تعداد ۳ نفر ثبت شده که به دلایلی غیر از غرق شدن در دریا بوده است.

2ـ در ادعایی مضحک مطرح شده است که "طبق آمار صندوق بین‌المللی پول"، ایران از نظر مهاجرت مغزها در بین ۹۱ کشور جهان مقام اول را از آن خود کرده ‌است! و طبق این آمار سالانه بین ۱۵۰ تا ۱۸۰ هزار ایرانی تحصیلکرده برای خروج از کشور اقدام می‌کنند! این درحالی است که
الف: در گزارش سال ۱۹۹۸ صندوق بین‌المللی پول، ایران از نظر نرخ خروج تحصیلکردگان به مقصد کشورهای OECD  (سازمان همکاری اقتصادی و توسعه) با نرخ ۲۵.۶ درصد در جایگاه یازدهم از ۶۱ کشور مهاجر فرست به این حوزه قرار دارد. در همین گزارش نیز اشاره ‌شده است که در سال ۱۹۹۰ تعداد کل مهاجران تحصیلکرده ایرانی در آمریکا حدود ۱۰۵ هزار نفر بوده است.
ب: طبق آخرین آمار، تعداد کل مهاجران ایرانی با تحصیلات دانشگاهی در کشورهای OECD ،  تعداد ۴۷۱ هزار نفر و حداکثر تعداد دانشجویان بین‌المللی ایرانی در خارج از کشور در سال‌های اخیر ۵۲ هزار نفر بوده است.
ج: بر اساس داده‌های بانک جهانی در سال ۲۰۱۷، تعداد مهاجران ایرانی در جهان ۲۳۷ هزار و ۳۴۴ نفر بوده و رتبه ایران در بین ۲۳۲ کشور بر اساس این داده‌ها پنجاه و چهارم است که نسبت به دهه ۷۰ میلادی، ۲۲ پله افزایش‌ یافته است؛ ولی هنوز تا صدر جدول فاصله زیادی دارد.

3ـ وضعیت مهاجرت المپیادی‌ها و دانشجویان به خارج
در این زمینه اعلام شده است که ۹۰ نفر از ۱۲۵ دانش‌آموزی که در سه سال گذشته در المپیادهای جهانی رتبه کسب کرده‌اند، هم‌اکنون در دانشگاه‌های آمریکا تحصیل می‌کنند؛ ولی طبق بررسی‌های صورت گرفته هیچ منبع آماری و شواهدی برای ادعای مطرح شده در این زمینه نیافتیم.
از طرفی صندوق بین‌المللی پول در هیچ گزارشی به این داده‌ها در خصوص ایران اشاره نکرده است. تنها در گزارشی که در سال ۱۹۹۸ توسط این صندوق منتشر شد، تعداد ایرانیان با تحصیلات دانشگاهی در آمریکا ۱۰۵ هزار نفر ذکر شده است و همچنین پژوهش‌های اخیر بنیاد ملی نخبگان حاکی از آن است که به‌طور متوسط فقط ۱۵درصد از رتبه‌های برتر آزمون‌های سراسری بین سال‌های ۸۵ تا ۹۴ مهاجرت کرده‌اند.

4ـ تعداد دانشجویان بین‌المللی ایران
مدیرگروه مهاجرت پژوهشکده سیاستگذاری علم و فناوری و صنعت دانشگاه صنعتی شریف،‌ تعداد دانشجویان بین‌المللی ایرانی از سال ۲۰۱۲ تا ۲۰۱۷ را بین ۴۹ تا ۵۲ هزار نفر ذکر کرد و یادآور شد: ایران در هیچ یک از این سال‌ها از نظر تعداد دانشجویان بین‌المللی افزایش چشمگیری نداشته است و حتی در سال‌های اخیر روند کمی رو به کاهش را طی کرده است.

پی‌نوشت:
خبرگزاری فارس(yon.ir/92psB)