مرحوم فیرحی از حوزه تا دانشگاه

چند روزی از درگذشت مرحوم داوود فیرحی، پژوهشگر علوم سیاسی و اندیشه سیاسی اسلام می‌گذرد. پژوهشگری که از آثار او می‌توان به «نظام سیاسی و دولت در اسلام»، «تاریخ تحول دولت در اسلام»، «مفهوم قانون در ایران معاصر»، «فقه و سیاست در ایران معاصر»، «دولت اسلامی و تولیدات فکر دینی» و «آستانهٔ تجدّد؛ در شرح تنبیه الامة و تنزیه الملة» اشاره داشت. از پیام‌های تسلیت توسط اشخاص مختلف که برای این مرحوم انتشار یافته است، می‌توان جایگاه علمی، دیدگاه و موضعگیری سیاسی او را تحلیل و بدست آورد. از عبدالکریم سروش، کدیور، زیباکلام تا سیدحسن خمینی و محقق داماد که برای درگذشت این مرحوم پیام دادند، به همین دلیل کاربران اصلاح‌طلب توییتر، در تلاش هستند تا یاد او را گرامی بدارند و او را به عنوان یک اندیشمند اصلاح طلب معرفی کنند. این درحالی است که اساتیدی مانند دکترخسروپناه نیز با وجود انتقاداتی که نسبت به مرحوم فیرحی داشتند، شخصیت علمی و اخلاقی ایشان را مورد توجه و بسیار متین توصیف می‌کنند و در مورد آثار ایشان می‌فرمایند: «دکتر فیرحی، تلاش شایسته‌ای برای ایجاد ارتباط بین پدیده‌های مدرن و فقه داشته‌اند. ایشان در کتاب «فقه و حکم‌رانی حزبی» مانند فقها و به مثابه یک کار فقهی، به موضوع‌شناسی و حکم‌شناسی حزب پرداخته‌اند و از همین جهت لازم است از ایشان تشکر نمایم» [1] به تعبیری می‌توان گفت: مرحوم فیرحی به دنبال دینی‌سازی یا فقهی‌سازی مفاهیم مدرن بود، زیرا آنچه برای همگان مهم است، رویکرد عملی یک نظریه است. بدین خاطر که ثمره‌ی عملی این نظریه چیست و چگونه است؟ و تنها دانشی که عمل ما را به قاعده می‌کند و گریز از فقه در واقع نه تنها به ما کمک نمی‌کند، رفتارمان را هم بی‌قاعده می‌کند. اگرچه به اعتراف خود مرحوم فیرحی، ایشان اعتقادی به اسلامی‌سازی علوم انسانی نداشتند. [2] مرحوم فیرحی معتقد بود، هرچیزی در دنیا وجود دارد طبیعتا باید نسبت آن با شریعت مشخص گردد اما این به معنای اسلامی‌سازی امور نیست. در واقع، تفاوت بزرگی است بین اینکه چیزی مخالف شرع نباشد، با این‌که آن چیز، موافق شرع باشد؛ ضمن اینکه لزومی هم ندارد که همه چیز را موافق شریعت کنیم و البته این دیدگاه ایشان را می‌توان متاثر شدن از تفکرات افرادی مانند جواد طباطبایی، بشیریه و سریع القلم دانست که به اسلام اعتدالی و لیبرال معتقد هستند.
آنچه بدان اشاره شد، نشان از داشتن مبناء و پایه‌های تفکری خاص مرحوم فیرحی در اندیشه‌ی سیاسی اسلام است و بدین جهت مرحوم فیرحی، به دلیل تحقیق و پژوهش در این امر، مورد احترام و توجه می‌باشند و همچنین با توجه به مناظراتی که مرحوم فیرحی با استاد خسروپناه و آیت الله میرباقری در مورد تفکراتشان داشته‌اند، نشان از پویایی و تفکرات مختلف اندیشه‌ی سیاسی و فقهی در درون حوزه و دانشگاه است و می‌توان به تعبیری مناظرات علمی این اندیشمندان در حوزه و دانشگاه را تحقق کرسی آزاداندیشی در نگاه مقام معظم رهبری دانست.
پی‌نوشت:
1). مباحثات(https://w57.ir/34v)
2). همان.