عجله و عناد؛ آفات بزرگ حوزه‌ی خبررسانی

در دورانی به سر می‌بریم که به‌خاطر گسترش کمّی و کیفی فضای مجازی و ابزارهای مرتبط با آن، موضوع «خبر» و «منابع خبری» از اهمیت بسیار بالایی برخوردار است و بسیاری از مردم، توجه دائمی و مستمر به آن‌ها دارند و زمان زیادی را برای آن‌ها صرف می‌کنند. روزی نیست که بخش قابل توجهی از مردم، به یک یا چند پایگاه خبری مراجعه نکنند و از اخبار روز، کسب اطلاع ننمایند. همین اخبار روزانه به بستر و زمینه‌ای برای جهت‌دهی افکار عمومی و شکل‌گیری تحلیل‌های مختلف تبدیل می‌شود و شاکله‌ی فکر سیاسی، اقتصادی یا ... را در مخاطب، پایه‌ریزی می‌کند.
به همین دلیل، حساسیت امور مربوط به خبر، دقت در مخابره‌ی اخبار درست و پرهیز از انتشار خبرهای مخدوش و حتی مشکوک، یکی از مهم‌ترین رسالت‌های اخلاقی و انسانی برای پایگاه‌ها و نشریات خبری به شمار می‌آید. امروزه به‌خاطر زیاد‌شدن منبع‌های خبری و تلاش آن‌ها برای جلب نظر یا نگه‌داشتن مخاطبان، آفتی به نام عجله و عدم دقت در خبررسانی به وجود آمده است که تا به حال، نمونه‌های فراوانی از آن را مشاهده کرده‌ایم. در یکی از تازه‌ترین این موارد، اخیرا شاهد انتشار مصاحبه‌ای از یک نماینده‌ی مجلس بودیم که این جمله را از قول وی نقل کرده بودند: «اگر فردی یک جعبه شیرینی یا مبلغی معادل پانصد هزار تومان تا یک و دو میلیون تومان پرداخت کند، تنها شیرینی محسوب می‌شود» و همین جمله، تبدیل به سوژه‌ای برای تاختن به این نماینده و بیان این تیتر شد که «حاج آقا نماینده! ما به این پول می‌گوییم رشوه نه شیرینی»! البته پس از تذکر این نماینده به خبرگزاری مورد نظر برای شنیدن مجدد صوت مصاحبه، معلوم شد که جمله‌ی نقل‌شده در طعنه به مسائل اقتصادی بیان شده بود و در پایان مصاحبه نیز به خبرنگار تاکید شده بود که این جملات، صرفا طنز و طعنه هستنند و منتشر نشوند و خبرگزاری مورد نظر نیز با درج توضیحاتی، به عذرخواهی از نماینده پرداخت و خبر نادرست خود را اصلاح نمود.[1]
ماجرای این یک مورد، شاید با همین عذرخواهی و اصلاح خبر، به پایان برسد (البته شاید هم به پایان نرسد چون ممکن است در ذهن برخی که اصل خبر را دیدند ولی اصلاحیه را ندیدند، برای همیشه نقش ببندد!) اما سراغ داریم خبرهای دروغی را که با وجود گذشت بیش از دو دهه و با وجود درج اصلاحیه، هرگز از ذهن مخاطب پاک نشد که نمونه‌ی تأسف‌آور آن مربوط به تیتر دروغ روزنامه‌ی صبح امروز در سال 1378 از قول رئیس فقید مرکز اسناد اسلامی، مرحوم حجةالاسلام حسینیان است. خبرنگار وقت این روزنامه سال‌ها پس از انتشار آن شماره از روزنامه می‌گوید: عکس صفحه‌ی نخست روزنامه صبح امروز 1378 با این نقل قول از حسینیان که «آخه باباجون، ما خودمان والله یک زمان قاتل بودیم» دست بدست می‌شود و در صفحات شبکه‌های اجتماعی می‌چرخد. سخنی که هیچگاه از دهان حسینیان خارج نشد. در سال 78 من در روزنامه‌ی صبح امروز کار می‌کردم. نوار سخنرانی حسینیان درجمع شاگردان مدرسه‌ی حقانی در مورد کشته‌شدن سعید امامی در زندان به روزنامه رسید و یکی از همکاران، آن را پیاده و برای چاپ آماده کرد. این خبرنگار در ادامه افزود: پس از انتخاب این تیتر برای مطلب و چاپ آن، تکذیبه‌ای از حسینیان به روزنامه رسید مبنی بر اینکه این جمله را او نگفته است. پس از گوش‌کردن دوباره‌ی نوار، مشخص شد اصل جمله این بوده است: «آخه ما خودمان والله یک زمان قاضی بودیم، یک زمانی زندانبان بودیم. تاکنون صدها نفر واجبی خوردند و نمردند.» اما به اشتباه، همکار ما قاضی را قاتل شنیده بود! البته اصلاحیه‌ی خبر چاپ شد اما جمله‌ی "ما خودمان والله یک زمان قاتل بودیم" برای همیشه به نام حسینیان ثبت شد![2]
همان‌طور که ملاحظه کردید، گاهی یک نقل‌قول نادرست و یک خبررسانی غیرواقعی، چنان بلوا و بلایی درست می‌کند که حتی سال‌ها بعد هم نمی‌توان آن را اصلاح و آبروی ریخته شده را ترمیم و مرمت کرد و این یعنی اهمیت بالا و حساسیت فراوان حوزه‌ی خبر و خبررسانی.
تا این جای نوشتار، بر این اساس بود که وجود «حسن نیت» را امری محتوم و فرضی قطعی تلقی نماید و بروز چنین مواردی را صرفاً یک اشتباه و بی‌دقتی به حساب آورد.  متأسفانه در برخی موارد -که تعداد آن کم نیست- خبررسانی با چاشنی تسویه‌حساب سیاسی و باندی صورت می‌گیرد و تنظیم اصل خبر با دستکاری و دروغ همراه است تا این هدف حقیر و پست را تأمین نماید که اغلب صاحبان زر و زور در دنیا به چنین جنایت و جرمی مبتلا هستند آن را مرتکب می‌شوند چون اهداف نادرست آنها را فقط همین ابزار نادرست، تأمین خواهد کرد. به همین دلیل است که مخاطبان رسانه‌های خبری، باید به این نکته دقت زیادی داشته باشند و فریب چنین رسانه‌ها و مراکز خبرپراکنی معلوم‌الحالی را نخورند.

پی‌نوشت:
[1] حاج آقا نماینده! ما به این پول می‌گوییم رشوه نه شیرینی / عذرخواهی و اصلاح خبرگزاری برنا
[2] افشای یک دروغ رسانه‌ای